Wycena wartości niematerialnych i prawnych

Przedsiębiorstwa ponoszą różnego rodzaju wydatki związane z zasobami niematerialnymi np.: koszty doskonalenia pracowników, koszty rozwojowe i inne, które także należy rozpatrywać z punktu widzenia możliwości zakwalifikowania ich do wartości niematerialnych i prawnych przedsiębiorstwa.

Z uwagi na to, że składniki niematerialne i prawne nie mają postaci fizycznej, trudność może sprawić ich identyfikacja. Szczegółowe metody ujmowania tych wydatków znajdują się w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości nr 38 "Wartości niematerialne i prawne". Według MSR nr 38 dany składnik jest możliwy do zidentyfikowania, jeżeli:

• można go wyodrębnić, tzn. można go wyłączyć lub wydzielić z jednostki gospodarczej i sprzedać, przekazać, licencjonować lub oddać do odpłatnego użytkowania osobom trzecim, zarówno pojedynczo, jak i łącznie z powiązaną z nim umową, składnikiem aktywów lub zobowiązaniem, lub
• wynika z tytułów umownych lub innych tytułów prawnych, bez względu na to, czy są one zbywalne lub możliwe do wyodrębnienia z jednostki gospodarczej lub innych tytułów lub zobowiązań.

Wartości niematerialne i prawne są to wszelkie nabyte (zakupione, utworzone) prawa majątkowe zaliczane do aktywów trwałych, nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki. Wartościami niematerialnymi i prawnymi są więc:

• autorskie prawa majątkowe;
• pokrewne prawa majątkowe;
• licencje, koncesje;
• prawa do: wynalazków, patentów, znaków towarowych, loga, wzorów użytkowych, wzorów zdobniczych;
• wartość stanowiącą równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how);
• wartość firmy;
• koszty zakończonych prac rozwojowych.

Metodologia wyceny wartości niematerialnych i prawnych oraz marki zależy od celu wyceny. Rozróżniamy trzy podejścia wyceny:

Podejście kosztowe - stosuje się w przypadku unikalności przedmiotu wyceny oraz wysokiej niepewności związanej z oszacowaniem wielkości nakładów w celu odtworzenia lub zastąpienia przedmiotu wyceny.

• Podejście rynkowe - bazuje na porównywalności przedmiotu wyceny (warunków kontraktu). W obrębie wartości niematerialnych i prawnych stosowane jest w wypadku autorskich praw majątkowych i praw do rejestracji, kontraktów i innych wartości prawnych, które są przedmiotem obrotu na rynku. W przypadku marki bazuje się na wartości rynkowej podobnej transakcji zakupu.
• Podejście dochodowe - w przypadku wyceny wartości niematerialnych i prawnych można wskazać dwa zasadnicze modele wyceny:
  • model pośredni - realizowany w czterech krokach:
    • wycena aktywów przedsiębiorstwa,
    • wycena rzeczowego majątku trwałego oraz majątku obrotowego netto,
    • wycena sumaryczna portfela wartości (wartość aktywów pomniejszona o wartość majątku rzeczowego i obrotowego),
    • alokacja wartości sumarycznej do poszczególnych identyfikacji indywidualnie oraz złożonych wartości niematerialnych i prawnych;
  • model bezpośredni - identyfikuje przyszłe pożytki płynące z prawa własności lub użytkowania wycenianej wartości.

W przypadku wartości niematerialnych i prawnych oddanych do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej o podobnym charakterze, wartości te zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy, zgodnie z warunkami określonymi w umowie.